Wakosoaji wa TikTok wanaogopa nini - na tuhuma zao zina uhalali gani?

China imeishutumu mamlaka ya Marekani kwa kutia chumvi tishio ambalo TikTok inadaiwa kuwa inaleta kwa usalama wa taifa. Zaidi ya hayo, kulingana na Beijing, hii inafanywa kwa makusudi ili kubana kampuni hii ya Kichina nje ya soko.

Wafanyakazi wa mashirika yote ya serikali ya Marekani waliamriwa kuondoa TikTok kutoka kwa vifaa vyote vyenye programu hiyo ndani ya mwezi mmoja, kwa kuwa inaweza kuwa tishio katika ulinzi wa data ya mtumiaji.

Mamlaka za Canada na nchi za Umoja wa Ulaya ziliamua kufuata mfano wa Marekani na kuwageukia watumishi wa umma kwa amri kama hiyo. Lakini, wanasiasa wengine wa Magharibi wanaona kuwa hatua hii haitoshi - wanatoa wito wa hatua zaidi na kupiga marufuku programu hiyo, katika ngazi ya kitaifa.

"Umoja wa Ulaya unapaswa kuheshimu sheria ambazo zimetengenezwa katika soko na kuacha kutafsiri masuala ya usalama wa taifa kwa njia pana na ya jumla," msemaji wa Wizara ya Mambo ya Nje ya China, Mao Ning alisema akijibu.

Pia alitoa jibu la shutuma: kwamba maneno ya Brussels mara nyingi yanakinzana na matendo.

"EU inajiweka kama soko la wazi zaidi duniani," mwanadiplomasia wa China alikumbuka, "ingawa katika siku za hivi karibuni, hatua za vikwazo zimeanzishwa mara kwa mara dhidi ya makampuni ya kigeni, na ukandamizaji huo usio na msingi ulielezewa kwa usahihi na masuala ya usalama wa kitaifa."

Kwa kumalizia, Mao Ning alibainisha kuwa "vikwazo vya kudumu kwa vitendo vya makampuni ya kigeni kwa jina la usalama wa taifa" vinadhoofisha tu imani ya wawekezaji, na kusababisha jumuiya ya dunia kuhoji hali ya biashara katika hali ya aina hii.

Mnamo 2020, kampuni hiyo ilikaribia kupigwa marufuku nchini Marekani, ambayo ilitafutwa kibinafsi na Rais wa wakati huo Donald Trump. Usimamizi wa TikTok ulilazimika kujibu mamia ya maswali kila siku kuhusu hatari ambazo programu inadaiwa kuwa inawaletea watumiaji wake katika suala la usalama wa mtandao.

Kadiri ilivyokuwa, mjadala wa umma kuhusu TikTok ulijaa kesi nyingi za kisheria - hadi, hatimaye, mpango wa Trump ukaondolewa na Joe Biden, ambaye alichukua nafasi yake katika Ikulu ya White House.

Na sasa, karibu miaka mitatu baadaye, historia inaonekana kujirudia tena .

Miaka mitatu iliyopita, program hiyo ilitumiwa na jumla ya watu wapatao milioni 800 duniani kote. Tangu wakati huo, idadi ya watumiaji ambao wamepakua TikTok imeongezeka kwa kasi na leo ni karibu watu bilioni 3.5.

Kufuatia kuongezeka kwa mvutano wa kijiografia kati ya Uchina na nchi za Magharibi, matarajio ya maendeleo zaidi ya TikTok yanaonekana kutokuwa na uhakika sana.

Je, ni madai gani matatu makuu yaliyotolewa na kampuni ya China kuhusu usalama wa mtandao - na usimamizi wake unayajibu vipi?

1. TikTok hukusanya "data nyingi" kuhusu watumiaji

Wakosoaji wa TikTok mara nyingi hushutumu programu kwa kukusanya data nyingi kuhusu watumiaji wake. Kama uthibitisho wa taarifa hii, kwa kawaida hurejelea ripoti ya kampuni ya Australia Internet 2.0, iliyochapishwa Julai 2022 na kujitolea kwa masuala ya usalama wa mtandao.

Baada ya kuchunguza msimbo wa chanzo cha programu, wataalam wa Internet 2.0 walihitimisha kuwa TikTok inashiriki katika "kukusanya habari nyingi" kuhusu watumiaji wake - kwa mfano, mahali ambapo mtu yuko, kutoka kwa kifaa gani anapata mtandao, na ni programu gani nyingine imewekwa kwenye kifaa hiki.

Hata hivyo, utafiti sawa na Citizen Lab unabainisha kuwa "TikTok hukusanya aina sawa za data na majukwaa mengine maarufu ya mitandao ya kijamii ili kufuatilia mienendo ya watumiaji wake kulingana nayo."

2. TikTok inaruhusu mamlaka ya Uchina kupeleleza mtumiaji fulani

Msemaji wa TikTok aliiambia BBC kwamba kampuni hiyo ni huru kabisa na "haikutoa data kwa serikali ya China na haitafanya hivyo ikiwa itaulizwa."

Licha ya maonyo ya mara kwa mara kutoka kwa wataalam wa usalama wa mtandao, wengi wetu tumejisalimisha kwa ukweli kwamba ufichuaji wa data ya kibinafsi ndio bei tunayolipa kwa kutumia mitandao ya kijamii.

Kwa kubadilishana na kutoa huduma zao bila malipo, makampuni ya mitandao ya kijamii hukusanya taarifa kuhusu watumiaji wao ambayo huwaruhusu kuchagua kwa usahihi zaidi matangazo yanayoonyeshwa kwao (ambayo huongeza ufanisi wao kwa kiasi kikubwa).

Kuna chaguo jingine - wakati data ya mtumiaji iliyokusanywa inauzwa kwa makampuni mengine yanayopendezwa nao (ambayo yanaitumia kwa madhumuni sawa).

Jambo ni kwamba, TikTok - tofauti na programu zingine maarufu za aina yake - inamilikiwa na kampuni kubwa ya mtandao ya Kichina ya ByteDance. Facebook, Instagram, Snapchat, YouTube na majukwaa mengine ya vyombo vya habari hukusanya taarifa zaidi kuhusu sisi - lakini zote ziko Marekani.

Kwa hivyo kwa miaka mingi sasa, wabunge wa Marekani - na karibu dunia nzima inayowafuata - wamedhani kwamba data iliyokusanywa na makampuni haya haitatumika kwa njia ambayo inaweza kuhatarisha usalama wa taifa wa Marekani.

Kifungu cha 7 cha Sheria ya Ujasusi ya Kitaifa ya China kinawalazimisha raia wote wa nchi hiyo na mashirika yote yanayofanya kazi katika eneo lake "kutoa msaada, msaada na ushirikiano" kwa wawakilishi wowote wa ujasusi wa China wanaowasiliana nao.

Maneno haya mara nyingi hunukuliwa na watu ambao wanashuku sio tu kwa TikTok, bali na kampuni zote za Wachina kwa ujumla.

Hata hivyo, watafiti katika Taasisi ya Teknolojia ya Georgia wanahoji kuwa pendekezo hilo limetolewa nje ya muktadha, na kumbuka kuwa sheria pia ina vifungu vinavyolinda haki za watumiaji na makampuni ya kibinafsi.

Tangu 2020, wasimamizi wa TikTok wamejaribu mara kwa mara kuwashawishi watazamaji wake kwamba wafanyikazi wa kampuni ya China hawana ufikiaji wa data ya watumiaji walio nje ya Uchina - na hawawezi kupata ufikiaji kama huo.

Lakini mnamo Desemba 2022, ofisi ya waandishi wa habari ya ByteDance ilikubali kwamba wafanyikazi kadhaa wa kampuni hiyo huko Beijing walikuwa na ufikiaji wa data ya angalau waandishi wa habari wawili wa Amerika, na "idadi fulani ndogo" ya watu wengine. Kwa data hii, mienendo yao ilifuatiliwa - kuangalia ikiwa walikutana na wafanyikazi wa TikTok wanaoshukiwa kuvuja habari kwa vyombo vya habari.

Msemaji wa TikTok anahakikishia kuwa wafanyikazi ambao walipata ufikiaji wa data hii walifukuzwa kutoka kwa kampuni.

Utawala wa TikTok unasisitiza kwamba seva zilizo na data ya mtumiaji zinapatikana Marekani na Singapore - na hazijawahi kuwa Uchina hata kidogo.

Wasimamizi wa kampuni hiyo wanahakikisha kwamba kazi inaendelea kwa sasa kuunda hifadhi za seva katika nchi nyingine - kwa mfano, trafiki yote kutoka Uingereza na EU imepangwa kuhifadhiwa kikamilifu na kuchakatwa nchini Ireland ifikapo 2024.

3. TikTok inaweza kushawishiwa

"Hati ambayo Kanuni zetu za Jumuiya zimetungwa inakataza kwa uwazi habari zisizo sahihi ambazo zinaweza kudhuru jumuiya yenyewe au umma kwa ujumla," wawakilishi wa TikTok wanasema. "Ikiwa ni pamoja na tabia ya uwongo iliyoratibiwa pia ni marufuku".

Mnamo Novemba 2022, Mkurugenzi wa FBI Christopher Wray aliwaambia wabunge wa Marekani "Mamlaka ya Uchina inaweza ... kutekeleza kanuni ya pendekezo ambayo inaweza kutumika kufanya shughuli za ushawishi" (yaani, programu inaweza kushawishi maoni ya hadhira kuhusu jambo fulani).

Hofu hii inazidishwa na ukweli kwamba programu nyingine ya kampuni mama ya TikTok, iitwayo Douyin, ambayo inapatikana kwa kupakuliwa nchini Uchina pekee, imedhibitiwa sana na inaripotiwa kwamba imeboreshwa ili kukuza kozi za elimu na nyenzo zingine muhimu kutoka kwa maoni ya mamlaka ya Uchina.

Mitandao yote ya kijamii nchini Uchina inafuatiliwa na jeshi zima la wahakiki ambao huondoa maudhui yoyote ambayo yanaweza kuonekana kuwa ya kukosoa mamlaka au kujadili masuala ambayo yanavutia ambayo yanatishia kuongeza kutoridhika kwa kisiasa.

Tangu iingie kwenye soko la kimataifa, TikTok imejipata mara kwa mara katikati ya kashfa ambazo zimefichua visa vya hali ya juu vya udhibiti kwenye jukwaa hili. Moja ya mifano iliyoripotiwa sana ni kuzuiwa kwa akaunti ya mtumiaji ya Marekani kwa ajili ya kujadili jinsi Beijing inavyowatendea Waislamu huko Xinjiang.

Kutokana na hali ya wimbi la hasira katika jamii, usimamizi wa TikTok uliomba msamaha kwa watumiaji na kurejesha ufikiaji wa Mmarekani huyo kwa akaunti iliyozuiwa.

Tangu wakati huo, kesi kadhaa zaidi za udhibiti zimejulikana - na haya si maamuzi yenye utata ya timu ya usimamizi (mitandao yote ya vyombo vya habari inayofanya kazi kwenye mtandao inakabiliwa na tatizo hili).

Hatari ya kinadharia

Kwa muhtasari, inaweza kusemwa kwamba, kwa ujumla, hofu zilizoonyeshwa hazina msingi: leo, vitisho vyovyote vinaonekana kuwa vya kinadharia na hawana ushahidi wa kweli.

Wakosoaji wanasema kuwa TikTok ni kama farasi wa Trojan: inaonekana tu kuwa haina madhara, lakini kwa kweli inaweza kuwa silaha yenye nguvu, kwa mfano, wakati wa mzozo.

Programu tayari imepigwa marufuku nchini India, ambayo mnamo 2020 ilianzisha safu ya hatua za vizuizi dhidi ya sio tu TikTok lakini majukwaa kadhaa ya Wachina.

Lakini kupigwa marufuku kwa TikTok nchini Marekani kunaweza kuwa mbaya kwa jukwaa, kwani washirika wa Washington mara nyingi hukubaliana na maamuzi kama haya.

Hili lilidhihirika wazi wakati Marekani ilipoamua, kwa kuzingatia hatari sawa ya kinadharia, kuzuia kupelekwa kwa miundombinu ya 5G nchini kutoka kwa kampuni kubwa ya mawasiliano ya China ya Huawei. Washirika wa Washington walifuata mkondo huo.

Hata hivyo, ni lazima ieleweke kwamba hatari zote zilizoelezwa hapo juu zipo tu kwa upande wa Marekani. Uchina inaweza kumudu kutokuwa na wasiwasi juu ya maombi ya Amerika: Raia wa Uchina wamezuiwa kuzipata kwa zaidi ya mwaka mmoja.