Нега тобора кўп Ўзбекистон фуқаролари Японияда ўқияпти ва ишлаяпти?

"Тошкентда университетга киришга тайёрланаётганимда, апрель ойи эди, ҳаётимда тубдан ўзгариш юз берди. Мен энг қадрли инсоним – дадамлардан айрилдим… Бир ҳафтанинг ичида бир тузламадан заҳарланиб дадам ва кичик синглим оламдан ўтишди. Дадам 47 ёшида, синглим 8 ёшида эдилар", - дейди Умиджон. Ўзи орзу қилган университетга киришга тайёрланаётган ўсмир учун бу ўта катта ларза эди.

У билан бугун Японияда юриб суҳбатлашяпмиз. Баҳор кириб келгани ва сакура гуллай бошлаганига қарамай, ҳаво совуқ. Атрофимизда қарғалай қағиллайди.

27 ёшли Умиджон Тўланбойнинг ҳаётий ҳикояси менга кўплаб ўзбек ёшлари таълим олиш учун ўтадиган машаққатли йўлни эслатди. Россияда ошпазлик ва сўнг Наманганда Дамас миниб таксичилик қилган отаси тўнғич ўғлининг таълими учун борини берган, онаси ҳам сўнг таълим кредитини олиб ва тақинчоқларини сотиб унинг Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия унирвеситетидаги ўқишини молиялаган.

Умиджон уларнинг олдида ўзини қарздор деб билади. Аммо, онасининг кўнгли энди хотиржам. У бугунда Япониянинг ўнта энг яхши университетларидан бири саналувчи Цукуба университетида грант асосида магистрлик мақомига ўқияпти. Таълимдан ортган вақтида эса меҳмонхонада ишлайди.

Умиджондек тиришқоқ ўзбекистонлик талабалар охирги йилларда Японияда кўпаймоқда. Улар Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги (JICA) ёрдамида, ёки MEXT ва JASSO дастурлари орқали япон университетларида 100 фоизлик грант асосида ўқий оладилар.

Япониядаги ўзбекистонликлар ҳаётини ўрганиш учун қилган сафаримда Умиджоннинг магистрлик дипломи учун қилаётган илмий иши мавзуси менга кўп қўл келди. «Японияда яшаётган ўзбекистонликлар фарзандларидаги шахсият» номли диссертация ишида у ўзбекистонлик болалар орасидаги «мен кимман» саволини, ҳамда уларни тарбиялашда ўзбек ота-оналари юз тутадиган муаммоларни чуқур ўрганяпти.

«Япон маданияти инсонни ўзига магнитдек тортиб олади. Фарзанд тарбияси Японияда яшаётган ўзбек ота-оналар орасидаги энг долзарб масалалардан бири. Японияда кўплар яқинлари билан яшамайди, қариндош-уруғларини кўрмаганлари ҳам бор. Ота-онасида хабар олмайдиган японлар ҳам бор, ойлаб телефон қилмайди. Бизнинг маданиятимизга эса бу тўғри келмайди», - дейди у.

Очилаётган дарвозалар

Ҳозирда Японияда яшаётган ўзбекистонликлар сони 7 000 ва 10 000 ўртасида экани айтилади. Япония охирги йилларда чет эл фуқароларининг мамлакатга келиб ўқиши ва, айниқса, ишлаши учун дарвозаларни кенгроқ оча бошлади. Чунки унинг ўз аҳолиси камайиб бормоқда.

"Японияда туғилишлар камайиши инқироз ҳолатида ва тезкор чораларга муҳтож", - деди Япония вазирлар маҳкамаси котиби Йошимаса Ҳаяши яқинда қилган чиқишида.

Япония асрларки келгиндиларга ёпиқ бўлиб келган. 17-асрда унда ҳатто Японияга хорижликлар киритилмаслиги ҳақида "Сакоку", занжирланган ўлка номли сиёсат қабул қилинган. Казо-казо сиёсатчилар ҳануз Японияни битта миллат, битта тил ва битта маданият деб кўради ва шундай қолишини истайди. Халқаро ташкилотлар уни хорижликларга бошпана бермаслик сиёсатини мунтазам танқид қилиб келишади.

Аммо, қарийб 125 миллион аҳолига эга, ва дунёнинг тўртинчи энг йирик иқтисоди бўлган Япония одамлар узоқ яшаши ва туғилишлар камлиги сабаб, иқтисодий ва ижтимоий муаммоларга юз тутган. Аҳоли сони охирги 15 йил давомида мунтазам қисқариб келяпти. 2024 йилда Япония тарихида унда энг кам, атиги 730 минг бола туғилди. У иккинчи жаҳон урушидан бери энг кам никоҳлар бобида ҳам ўзи учун рекорд қўйди. Ёлғиз ўтишни истайдиган ёшлар кўпайган.

Супермаркетлар расталарида эса гўдаклар тагликларидан кўра қарияларники кўпроқ сотиляпти, ва баъзи компаниялар ҳатто гўдаклар учун бундай маҳсулот ишлаб чиқаришни бутунлай тўхтатиб, қариялар бозорига мослашишган.

Минимум нафақа ёши 60 ёш бўлса-да, компаниялар ўз ишчиларига 70 ёшигача, осонроқ ишларда давом этишларига шароит яратган. Чунки шунча қарияларни кимдир боқиши керак. Улар касал бўлса, тиббиёт ва ижтимоий кўмак соҳаларини қўллаш учун кимдир ишлаши керак. Ишга яроқли аҳолининг камайиб бориши давлат ғазнасига камроқ солиқ тушишига ҳам етаклаган.

Хўш, ечим нима? Сунъий ақлми? Роботларми? Кўп ҳолларда, ҳа. Лекин роботлар солиқ тўламайди. Демак, мигрант ишчилар керак.

"Ҳаёт тинч"

"Мени ҳайрон қолдиргани, Ўзбекистондаги ёшлар хорижга кетишни исташаркан. Ўзбекистонда қолишни исташмайди", - дейди Кимико Маеда.

Кимико билан Токиодаги император саройи боғида юриб суҳбатлашяпмиз. Катта ҳудудга япон қора қарағайлари тартиб билан экилган. Уларни боғбонлар эмас, ҳайкалтарошлар парваришлаганга ўхшайди. Нарироқда эса Кимиконинг эри – наманганлик Ҳасан Ислом уларнинг бир яшар ўғилчаси Тимурни ухлатяпти.

Ҳасан ва Кимико Япониядаги ишчилар танқислигига ечим сифатида Ўзбекистондан ишчиларни келтириш учун агентлик очишган. Ҳасан уларни япон иш берувчилари билан алоқага қўяди, Кимико эса уларга япон тилидан дарс беради.

«Японияга ишчи керак. Япониядаги компаниялар ишчиларни олиб келган агентликларга пул тўлайди, биз шундай агентлик очганмиз. Ўзбекистондан келадиган ишчилардан бунинг учун тўлов олмаймиз», - дейди Ҳасан.

Япония ҳозирда ахборот технологиялари, сунъий ақл, дата фани, муҳандислар каби юқори малакали ишчилардан тортиб, қурувчилик, беморларга қараш, қишлоқ хўжалиги, ишлаб чиқариш каби соҳаларда ишчи кучига муҳтож. Аммо, ўзбекистонликлар нега Россия ёки Европа давлатларига ишлагани бормай, Японияга келишлари керак?

«Ҳозирда Японияга пул учун келиб бўлмайди. Авваллари яхшироқ эди, ҳозир пул қадрсизланган. Лекин, Японияга яхши келажак учун, яхши ҳаёт учун келса бўлади. Бу ерда инсон қадри баланд. Тинчлик. У дунёдаги энг хавфсиз давлатлардан бири. Кимдир келиб пичоқлаб ё отиб кетмайди, ўғирлик қилмайди», - дейди Ҳасан.

"Инсон қадри"

Инсон қадри ҳақида Японияда яшаётган ўзбекистонликлардан кўп эшиттим. Улардан бири ҳали Токиога келганига энди олти ой бўлган чинозлик Ҳожиакбар Ҳамидов. Ёши 24 да бўлишига қарамай, Ҳожиакбар Ўзбекистон ва Россияда қурувчилик соҳасида олти йил ишлаб, анча тажриба орттирган экан.

У билан ўзи ишлаётган 54 қаватлик баҳайбат бино ташқарисида учрашдик. Токионинг нуфузли Нишикасай мавзесида офис ишчилари у ёқдан бу ёққа шошар экан, Ҳожиакбар бугун ишда экани, лекин ишламаётганини айтди.

«10 кун аввал ишда оёғимни қайириб олгандим. Ҳозир ишга келяпман, лекин ишламай, дам олиш хонасида ўтираман. Уйда даволансам бўлади, лекин бу ерга келсам, ойлигим ҳам ўтиб туради. Инсон қадри, хавфсизлиги биринчи ўринда бу ерда», - дейди у.

Ҳожиакбар Японияга Ўзбекистондаги Миграция агентлиги орқали келган. У бунга пул тўламагани, фақат Тошкентда олти ой япон тилини ўрганиш учун тўлов қилганини айтади. У бетончиликдек оғир ишни қилаётган бўлса-да, унга Япония ёқяпти. "Россиядагидан анча яхши", - дейди у.

Яна бир қурувчи, Санжарбек Сатторов билан кўришиш учун Токионинг Азабудай мавзесига йўл олдим. Бу ҳашаматли мавзедаги кўп-қаватли уй аллақачон истеъмолга топширилган. Санжарбек келганига эса уч йил тўлай деб қолибди. У ҳам шароитлардан нолимайди, лекин «Японияда нима етишмаяпти», деган саволимга ғамгин жавоб беради:

«Оила соғинчи-да… Оила, болаларингиз, ота-она. Ўз уйим, ўлан тўшагим. Ишдан чарчаб кеч уйга қайтганингизда, болаларингиз, оилангизни кўриб чарчоғингиз чиқади. Уларга ҳам кераксиз, бола тарбияси, аёл киши эплолмайдиган ишлар ҳам бор», - дейди у.

У ҳам аввал Россия ва Ўзбекистонда қурувчилик қилган. Агар Япониядагидек даромад бўлганида, уйимдан кетмасдим, дейди.

Ўзбекистонликлар қурувчиликда Япониядан ўрганадиган жиҳатлари кўп. Японлар айниқса зилзилага бардошли, мустаҳкам уйларни қуришда дунёда тенги йўқ инновацион ечимларни татбиқ қилганлар. Бу сирларни ўрганиб қайтган қурувчи Ўзбекистон учун ҳам қадрли бўлиши керак, лекин албатта, бунинг учун улар оила соғинчи билан яшашга мажбурлар.

Япония ҳали Ўзбекистонлик ишчилар учун йирик манзилга айланиб улгурмаган бўлса-да, аллақачон фуқароларни алдаш ҳоллари учраяпти. Одатда камгап Давлат хавфсизлик хизмати яқинда тарқатган хабарида икки шаҳснинг одамларни Японияга ишга дея минглаб долларга чув туширгани айтилди. ДХХ фуқароларни

Миграция агентлиги ҳамда тегишли лицензияга эга 18 та хусусий бандлик агентликларига ишонишга чақиряпти. Хорижий давлатларга қонуний тартибда ишлаш учун бормоқчи бўлган ватандошларимиз "xorijdaish.uz" электрон платформасидан зарур маълумотларни олишлари мумкин, дейилади хабарда.

«Японияни шунчалар севаманки, жим тура олмайман»

«Мен ўзбек сумкаларини жуда севаман, бу ҳар доим ёнингда бўладиган нарса», - дейди Орзугул менга анор гуллари тикилган сумкасини кўз-кўз қилиб. Унинг эгнида эса атлас кўйлак, қулоқларида эса Бухоро зираклари. Лекин, қатъият билан, суҳбатни рус тилида қилишини айтти.

Орзугул Бобохўжаева билан Токио марказидаги осмонўпар бинолардан бирининг юқори қаватида, у эгалик қилувчи барда кўришяпмиз. Орзугул тадбиркорликдан ташқари, сиёсатчи ҳам. Икки йилча аввал у Токионинг Сетагая тумани кенгашига депутат бўлиб сайланди. Унинг шиори "Мен Японияни шунчалар севаманки, жим туролмайман", эди.

18 йилдан бери Японияда яшаётган Бобохўжаеванинг туман депутати бўлиб сайланишгача босиб ўтган йили кўп жиҳатдан япон жамиятининг очиқ ё ёпиқлиги, ҳамда бу жамиятнинг қанчалар ўзгараётганига яхши мисол бўла олади.

"Айнан сиёсатчи бўлишни мақсад қилмагандим. Фойдам тегишини, менинг вақтимда ёпиқ бўлган эшикларни очишни истадим. Мақсадим – тадбиркорларга, ва асосан хорижий фуқароларга ёрдам бериш эди. Чунки Японияга келганимда, аллақачон япон тилини билардим. Мен Тошкент Давлат Шарқшунослик институтини япон тили мутахассислиги билан тамомлаганман, япон тили таржимони бўлиб ишлаганман. Демак, мен база билан келганман. Бу ерда иш излай бошлаганимда, ишга осонгина жойлашиб олишимга 99 фоиз ишончим комил эди. Япон компаниялари мени қулоч ёйиб кутиб олишади деб ўйлаганман. Аммо, воқеълик анча қийин бўлиб чиқди. Ўзим кутмаган деворга бошим билан урилдим. Компаниялар бирин-кетин менга рад жавобини бера бошлашди. Ҳаммаси бўлиб 53 тасидан рад жавобини олдим. Бунинг бари қисқа вақт ичида, бир йил ичида юз берди. Сабаб дея "университетингизни билмаймиз" деган изоҳни беришган", - дейди у.

Япон жамиятидаги аёл ва эркак роллари, охирги вақтда ўзгараётган бўлса-да, анча қаттиққўл нормаларга бўйсунади, шу сабаб япон сиёсатида кўп аёлларни кўрмайсиз. Токионинг ҳокими Юрико Койке катта истисно, у ўтган йили қайта сайланганида, унинг энг кучли рақиби ҳам аёл эди, ва уларнинг рақобати "аждаҳолар кураши" дея ном олди. Шунда ҳам, гендер тенглиги бобида Япония ночор 118-ўринда қоляпти, Ўзбекистондан анча ортда. Бундай жамиятда нафақат аёл, балки хорижлик аёл бўлиш нималигини Орзугул татиб кўрган.

"Озиқ-овқат соҳасида тажрибангиз йўқ, дейишди. Мен ўйладим, агар ишни бошламасам, унда тажриба қаердан бўлсин? Майли, балки бу деворга японлар ҳам уриларлар. Кейин менга "сиз хорижий фуқаросиз" дедилар. Ундан кейин мен авваллари ҳеч эшитмаган сабаб қўшилди – "Сиз аёлсиз". Аёл!.. Биласизми, биринчи марта буни эшитганимда, ҳайрон қолдим. "Хорижлик аёл экансиз, бу жой аниқ вино бари бўладими"> /* sc-component-id: sc-bdVaJa */ .sc-bdVaJa {} .rPqeC{overflow:hidden;display:-webkit-box;display:-webkit-flex;display:-ms-flexbox;display:flex;background-color:#F2EFEC;-webkit-flex-direction:row;-ms-flex-direction:row;flex-direction:row;-webkit-flex-wrap:wrap;-ms-flex-wrap:wrap;flex-wrap:wrap;box-sizing:border-box;} /* sc-component-id: sc-bwzfXH */ .sc-bwzfXH {} .ktUCzc{width:100%;height:100%;object-fit:cover;object-position:50% 50%;position:absolute;background-size:cover;background-position-x:50%;background-position-y:50%;background-image:url('https://c.files.bbci.co.uk/assets/3f243e5c-826a-4f3f-8a54-93119297a1a8');} /* sc-component-id: sc-htpNat */ .sc-htpNat {} .kUePcj{max-width:743px;width:45%;position:relative;min-height:200px;-webkit-flex:1 1 auto;-ms-flex:1 1 auto;flex:1 1 auto;} /* sc-component-id: sc-bxivhb */ .sc-bxivhb {} .dKdRdl{max-width:100%;position:absolute;bottom:0;right:0;color:#ffffff;background:#000000;opacity:0.7;font-family:Helmet,Freesans,Helvetica,Arial,sans-serif;padding:5px;word-wrap:break-word;} @media (max-width:599px){.dKdRdl{font-size:12px;line-height:16px;}} @media (min-width:600px) and (max-width:1007px){.dKdRdl{font-size:13px;line-height:16px;}} @media (min-width:1008px){.dKdRdl{font-size:12px;line-height:16px;}} /* sc-component-id: sc-gzVnrw */ .sc-gzVnrw {} .blLFIH{width:45% !important;position:relative;margin:0;word-wrap:break-word;color:#404040;font-weight:300;-webkit-flex:1 0 auto;-ms-flex:1 0 auto;flex:1 0 auto;padding:16px;} /* sc-component-id: sc-htoDjs */ .sc-htoDjs {} .kGbKV{display:block;} /* sc-component-id: sc-dnqmqq */ .sc-dnqmqq {} .fSKCzD{font-weight:100;font-family:Helmet,Freesans,Helvetica,Arial,sans-serif;padding:11px 0 25px 0;} .fSKCzD p{margin:0;} @media (max-width:599px){.fSKCzD{font-size:18px;line-height:22px;}} @media (min-width:600px) and (max-width:1007px){.fSKCzD{font-size:21px;line-height:24px;}} @media (min-width:1008px){.fSKCzD{font-size:20px;line-height:24px;}} /* sc-component-id: sc-iwsKbI */ .sc-iwsKbI {} .jiPRqw{display:block;} /* sc-component-id: sc-gZMcBi */ .sc-gZMcBi {} .YvzhO{padding-top:10px;font-family:Helmet,Freesans,Helvetica,Arial,sans-serif;} /* sc-component-id: sc-gqjmRU */ .sc-gqjmRU {} .dltIJY{color:#404040;font-style:normal;font-family:Helmet,Freesans,Helvetica,Arial,sans-serif;} .dltIJY > strong{font-weight:bold;} @media (max-width:599px){.dltIJY{font-size:16px;line-height:20px;}} @media (min-width:600px) and (max-width:1007px){.dltIJY{font-size:18px;line-height:22px;}} @media (min-width:1008px){.dltIJY{font-size:16px;line-height:20px;}}

BBC

Японларда “гири” маданияти бор, бу мажбурият ҳиссини англатади. Ҳаттоки таътилга чиқиб кетишдан олдин келаётган бир-икки ҳафталик ишини бажариб кетишади.

"Худди шундай. Чунки "Nissan"га ишга кираётганимда, олдимда танлов бор эди: Ўзим яхши кўрган автомобиллар компаниясига кириш ёки молиявий компанияга ишга кириш", - дейди Ашрафбек.

Молиявий компания ва авто-компанияда ишлашнинг фарқи бор, дейди Ашрафбек, чунки авто-компанияда иш шунчаки пулни айлантиришга эмас, балки маҳсулотга, японча айтганда "монозукури" (ишлаб чиқариш)га асосланади. Кўчада ўз автомобилларимизни кўрсам, фахр туяман. Сиз ҳисса қўшаётган маҳсулот жамиятда одамларнинг ҳаётини қанчалар яхшилаётганини кўришнинг завқи бошқача", - дейди у.

Ашрафбекнинг бу ҳиссиётли сўзлари ўз ишига бўлган ҳақиқий японча иштиёқидан дарак. Чунки, Япония иш этикаси билан ҳам яхши танилган. Унда ҳар бир ишчидаги ўз ишига бўлган меҳр, иш жойидаги тартиб ва меҳнаткашлик қадрланади.

"Японларда "гири" маданияти бор, бу мажбурият ҳиссини англатади. Бу иложи борича бировга оғирини солмаслик, иш жараёнида ўзига юклатилган вазифани тўлиқ бажариш. Ҳаттоки таътилга чиқиб кетишдан олдин келаётган бир-икки ҳафталик ишини бажариб кетишади. Буни кўргандан кейин сиз бор-эй, таътилимни олдим, билганингни қил, деб кетолмайсиз", - дейди у.

Дарҳақиқат, японча иш этикаси мавзусини бир неча ватандошлар билан муҳокама қилдик. Бу мамлакатда одамлар шу қадар кўп ишлайдики, ундан ўлиш ҳам мумкин. Японларда бунга алоҳида сўз ҳам бор: "кароши".

Нагойяда "Nissan"нинг рақиби бўлмиш "Toyota" компаниясида ҳам уч ўзбекистонлик билан кўришдим. Бу компанияга ҳатто японлар ҳам ишга кириши мушкул нарса. Айтилишича, 10 000 нафарча ишга топширганлардан атиги 100 киши саралаб олинади.

"Иш вақтлари узунлиги бўйича Япония жуда машҳур. Бу ҳақиқатдан бор нарса. Бизнинг ишхонамизда "кайзен" деган нарса бор, бу ҳар йили ниманидир аввалгидан самаралироқ қилишни англатади. Ўзбекистонда мен судда ишлаганман. Кунига элликталаб процессларни ўтказардик. Мен япон ҳамкасбларимга айттимки, мен Ўзбекистонда энг банд соҳалардан бирида ишлаганман, лекин шундан ҳам тўрт марта кўп бандман "Toyota"да ҳозир. Бундан ортиқ самаралироқ қилиб бўлмайди!" – деб кулади Элдор Саманов.

Элдор юртдошлари Нозимжон Хўжаев ва Муҳаммаджон Расуловлар каби Тошкентда Юридик университетни тамомлаган. Улар бугунда "Toyota"нинг турли қисмларида лойиҳаларга раҳбарлик қилишади.

"Японларда "генчи гембутсу" деган тамойил бор. Бу "ўзинг бориб кўр" дегани. Яъни, бир муаммо туғилдими, уни узоқдан турволиб кимдандир эшитиб ҳал қилма, балки жойига бориб вазиятнинг тепасида туриб ҳал қил. "Нега" деган саволни беш мартагача қайтариб, муаммонинг илдизигача етиб бор. Муаммонинг илдизига етиб борганингизда, ечими кўриниб қолади. Мана шу этика "Toyota" тизимида яхши йўлга қўйилган", - дейди Муҳаммаджон.

Демак, гири, генчи гембутсу, кайзен, кароши... Бу сўзлар дунёга донғи таралган япон иш маданиятининг ажралмас қисмлари.

Тойота 1924 йилда унинг асосчиси Сакичи Тойоданинг жаҳондаги илк автоматик тўқимачилик ускунасини ихтиро қилгани билан туғилгани мен учун янгилик бўлди. Унинг ўғли сўнг ускуна патенти савдосидан тушган даромад билан автомобил қуриш заводини очган. Ўтган йили Тойота дунё бўйлаб салкам 11 миллион автомобил сотиб, биринчиликни сақлаб қолди. Унинг маҳсулотлари орасида миллион долларлик спорткарлар ҳам бор албатта, лекин у асосан кенг истеъмолчи учун ишончли, яшовчан ва ҳамёнбоп машиналари билан танилган.

Ва бу маҳсулотлар дунёга келишида энди ўзбек мутахассисларнинг ҳам ҳиссаси бор.

Оила инқирози

Аммо, меҳнатга бу каби "муҳаббат"нинг аянчли оқибатлари ҳам бор экан. Токиодаги ўзбек ошхонасида мен билан тамадди қилган самарқандлик суҳбатдошим Баҳодир Искандаров бунга боғлиқ илмий иш ҳам қилган. Унинг айтишича, бугунда кўп ёш японлар фақат ўзи учун яшаш ва оила қурмасликни афзал кўришади.

"Япониянинг бу даража ривожланганига японларнинг ишга бўлган меҳри жуда баландлигидан дейилади. Кўп ишлаганидан ўлиб қолиши ижтимоий муаммога ҳам айланган. Ўз ишини, шахсий касбий фаолиятини биринчи ўринга қўйиб, бир ўзи яшашлик урфга кирган", - дейди у.

Баҳодир жамиятшунослик соҳасидаги илмий иши доирасида кўп ёш японлар билан суҳбатда бўлган.

"Нега турмуш қурмайсан, деб сўрасам, «мендокусай» дейишади. Бу бошоғриқ дегани. Бошоғриқ керакмас, дейди. Иккинчиси сабаби, пул. Ўзбекистонда ҳам, бошқа жойларда ҳам, Японида деганда одамлари бой, ўзига тўқ деб ўйлашади. Лекин, ундай эмас. Япон жамиятининг жуда кўпчилиги камбағал. Ойликдан ойликка яшайдиганлари жуда кўп. Пул етмаслиги оқибатида оила қурмайдиганлари ҳам жуда кўпчиликни ташкил қилади», - дейди у.

Хўш, Баҳодир бу илмий тадқиқоти хулосасида япон жамиятидаги оила инқирози муаммосини ечиш учун қандай тавсиялар берган?

«Мен кўпроқ диний томондан қараганман. Лекин, албатта, ҳамма японлар мусулмон бўлсин, деган фикр бериб бўлмайди илмий тадқиқотларда. Мен диний олим ҳам эмасман. Оилада болаларда диний қадриятларни ўстириш керак, дея хулоса берганман. Японларда боласи 9дан 6гача боғчада бўлади ва ота-онанинг вақти йўқ уни тарбиялашга. Японлар ҳаёти шу қадар тиғиз режимда. Улар совуққон халқ дея тасвирланади, боласини қучоқлаб ўпмайди. Болани ўпиш деган маданият йўқ экан японларда. Жуда ҳам қаттиқ туради болага. Бу каби қаттиқ тизимда улғайган японлар катта бўлгач, ўзлари алоҳида ҳаётни хоҳлайди», - дейди у.

Айни дамда, Баҳодир Искандаров Японияга ўзбекистонликлар кўпроқ келишига яхши қарайди. Унинг айтишича, фақат малакасиз ишчилар эмас, мутахассисларни ҳам Японияга юбориш керак. Лекин, Япония шундоқ ҳам ривожланган давлат, у ерга ўзбек мутахассисларини юбориб Ўзбекистоннинг ўзи тараққиётда оқсаб қолмайдими?

«Мен, авваламбор, жадидларимиз нима қилган, деб сўрайман. Жадидлар ўша вақтларда келиб, бу ерда ҳамма нарсани ўрганган ва ўзимизга бориб татбиқ қилган. Ашрафбек аканинг чиройли бир фикрлари бор: Японияда яшайсанми, Ўзбекистонда яшайсанми – Ўзбекистондаги жамиятга фойдамизни теккиза оляпмиз. Шу гап менинг ичимдаги хавотирларни тинчлантирган», - дейди у.

Ислом

Баҳодир билан ҳайрлашиб, Токиодаги кўҳна жомеъ масжидига йўл олдим ва у тилга олган нарсалар – жадидлар ва Ислом ҳақида ўйлаб кеттим. Дарҳақиқат, иккинчи жаҳон урушидан аввал, Япониядаги ультра миллатчилик ва империал амбициялар унинг Хитой, Корея ва бошқа давлатларга бостириб киришига сабаб бўлганди. Японлар Осиёда бошқалардан буюкроқ эканликларига ишонишган. Бу империалист сиёсат доирасида японлар қувғиндаги жадидларга ҳам бошпана беришган. Ҳамда Афғонистонда қувғинда бўлган туркистонликларни қўллаб-қувватлашган. Улардан бири Қўқон хонлигида туғилган ва Афғонистондан Совет туркий ўлкаларига ҳужумни тайёрлаган диний олим Мубашшир ат Тарозий эди.

Япониянинг мақсади Совет Иттифоқидаги туркий халқларнинг Москвага қарши мухолифатини ошириш, туркий ва пан-исломий хиссиётларни жўш урдириш эди. Россиянинг динсизлиги ва Туркияда Отатуркнинг Ғарбга юзланишидан хафсаласи пир бўлган айниқса татар ва бошқирт жадидлар Япониядан бошпана топишди. Токиода 1933 ва 1938 йиллар орасида чиққан "Янги япон мухбири" номли журнал бунга асосий исбот. Унинг муҳаррирлари Японияни мусулмон Осиёсидаги беозор йирик қудрат сифатида намоён қилишга уринган. Япония парламенти 1939 йилда Исломни расмий дин сифатида тан олганди.

Токиодаги масжид 1938 йилда қурилган ва унинг қурилишига ўзини "Сибирь бухорийлари"дан бири деб кўрган Қрим татар зиёлиси Абдурашид Иброҳим бош-қош бўлган. У 20-аср бошларида Қрим татарларининг миллат сифатида бирлашишига кўп ҳисса қўшган. Бугунда эса масжид бироз бошқача шаклда, Туркия молияси билан турк масжидлари услубида қайта қурилган.

Статистикага биноан, Японияда бугунда мусулмонлар сони 200 минг атрофида. Бу Япония аҳолисининг 1 фоизини ҳам ташкил қилмайди. Лекин, охирги йилларда уларнинг сони барқарор ошиб боряпти. Бунга тобора кўп мусулмонларнинг Японияга кўчиб келиши ва никоҳ орқали Ислом динини қабул қилган японлар сонининг ошиши сабаб. Охирги 20 йил ичида масжидлар сони етти мартага кўпайиб, 2021 йилги кўрсаткичга кўра, уларнинг сони 113тага етган.

Узоқ умрнинг сири

19 асрнинг 2-ярмигача, минг йил давомида Япониянинг пойтахти Киото бўлган. Киотонинг аҳолиси бошқа япон вилоятларига қараганда узоқ яшаши билан ҳам ажралиб туради. Ундаги одамлар ўртача салкам 85 йил умр кўрадилар.

Шаҳарга отланишдан аввал меҳмонхонам ёнидаги эҳромга бир бош суқдим. Бу ибодатхонада, боғбон супургисининг овозини ҳисобга олмасангиз, Японияга хос ўзгача сокинлик ҳукм сурарди. Японлар асосан Шинто ва Буддавийликка ишонадилар, лекин уларнинг динга муносабати бошқачароқ. Кўпчилиги тақводор эмас, динга кўп японлар анъана сифатида қарайди, ва ҳурмат қилади. Эҳромнинг ичи жуда сипо, ранглар уйғун, унда ёқилаётган кўкат ҳиди масжидлардаги мухарани эслатади.

Менга эса эҳромнинг боғида икки букилиб ишлаётган кекса боғбон янаям қизиқроқ бўлди, чунки японча боғбонликнинг ўзи ҳам бир санъат. Уни Умиджон билан гапга туттик.

Анчадан бери бу ерда ишлайсизми?

Бошқа ишда ишлаб, 70 ёшга тўлганимдан кейин бу ерда ишлай бошладим.

Ҳозир неччи ёшдасиз?

90 ёшдаман. Тўқсонимдан ўттим... Уйимда бир ўзим ўтиргандан кўра, шу ерда бўлганим яхши.

Бобонинг бизга айтишича, у бу эҳромдаги боғбончилиги учун иш ҳақини ҳам олади. 90 ёшли одам ҳануз ўзини боқаётгани туғилиш инқирозига юз тутган Япониядаги демографик вазиятга яхши мисол бўлди.

Японларнинг бу каби узоқ умр кўришида дунёда энг яхшилардан деб баҳоланадиган япон тиббиёт соҳасининг хизмати ҳам жуда катта албатта. Бу тизимда ўзбекистонлик мутахассислар ҳам ишлаяпти.

Пскентлик Бобур Муталов Киото Университетида докторлик ишини қилади. Ундан аввал у Хирошима ва Тошкентда магистрлик мақомларини олган. Тошкентда ва Пскентда тез тиббий ёрдам шифокори бўлиб ишлаб анча тажриба орттирган. Ҳозирда у Киото университети шифохонасининг тез тиббий ёрдам бўлимида ишлайди. Хўш, японлар бунча узоқ яшашининг сири нимада, деб сўрайман ундан.

"Учта катта сири бор. Биринчиси – соғлом овқатланиш, иккинчиси – жисмоний активлик, учинчиси – гигиена. Гигиенага шахсий гигиенадан тортиб атроф-муҳит ва ҳавонинг тозалиги ҳам киради. Японлар ўз соғлиғига катта масъулият билан ёндошадилар. Японлар, бошқа миллатларга қараганда, ўзларини текширтириб туриш учун шифокор қабулига кўпроқ боришади. Давлат томонидан ҳам касалликларни эрта аниқлаш учун кенг қамровли текширувлар йўлга қўйилган", - дейди Бобур.

Япония бўйлаб 600 мингта дефибрилятор бор, дейди у. Бу ускуна юрак ҳуружи тутган шахсга кучли электрик шок бериб уни ҳаётга қайтариши мумкин. Мақсад оддий одамлар орасида шошилинч ёрдамни кўрсатиш маданиятини шакллантириш. Бобурнинг менга кўрсатишича, ҳатто бошланғич синф ўқувчиларига ҳам юракни жонлантириш бўйича машқлар ўргатилади.

Қизиғи, японларнинг ўз саломатлигига эътибори шу қадар кучли ва жамиятдаги хавфсизлик мезонлари шу қадар юқорики, одамлар орасида травма олиш камайиб кетган. Бобурнинг айтишича, баъзи япон жарроҳлари ўз севган касбларини ўзгартирмаслик учун ўзга давлатларда ҳам ишлашга тайёрлар.

Бобур бугун ўқиётган ва тажриба орттираётган Киото университети кўп соҳалардаги инновациялари жаҳондаги энг яхши илм даргоҳларидан бири ҳисобланади. Ундан Нобел мукофоти совриндорлари бежиз етишиб чиқмаган.

Япония бўйлаб 600 мингта дефибрилятор бор, бу ускуна юрак ҳуружи тутган шахсга кучли электрик шок бериб уни ҳаётга қайтариши мумкин. Мақсад оддий одамлар орасида шошилинч ёрдамни кўрсатиш маданиятини шакллантириш. Бобурнинг менга кўрсатишича, ҳатто бошланғич синф ўқувчиларига ҳам юракни жонлантириш бўйича машқлар ўргатилади.

"Йўл очиқ"

Япония дунёдаги энг тараққий топган давлатлардан бири, Ўзбекистон эса ундай эмас. Японияда аҳоли қарияпти ва озаяпти, Ўзбекистонда эса ёш, кучга тўлган аҳоли кўп. Улар мен учратган тиришқоқ, меҳнатсевар, ўқимишли ва тарбияли ўзбекистонликлар минглаб топилади. Япон ҳукумати эса турли дастурлари орқали уларнинг таълими ва иши учун ўзида пул ва жойлар ажратяпти.

Баъзи рақамларга кўра, Ўзбекистонда ҳар йили 700 минг янги ишчи кучи меҳнат бозорига қўшилади. Давлат ва хусусий секторлар эса бунча иш жойини яратиб беролмаяпти.

Япония парламентининг энг ёш аёл аъзоси, ҳамда Япония ташқи ишлар вазирининг парламентдаги муовини Арфия Эридан қайси соҳаларда бу мамлакатда ўзбекистонликларни жалб қилиш мумкинлигини сўрайман. Уйғур ота ва ўзбек онадан Японияда туғилган Арфия саволимга бироз ўйланиб қолди. Чунки Япония актив иммиграцион сиёсатга эга эмас ва у кимнидир атайин олиб келиш ҳақида очиқ гапиришга ҳануз андиша қилади.

"Олиб келиш, десак, тўғри бўлмайди. Ҳозир Япониянинг сиёсати шуки, ўзбеклар ўзлари мустақил ҳолда Японияга келишни хоҳласа, ишчи бўлибми ё талаба бўлиб, уларга эшик очиқ. Ўзлари ўқишга кириб, ё бирон ишга кириб, виза олишса, уларга Японияда йўллар очиқ", - дейди Арфия Эри.

«Ўзгараётган Япония ва ўзбеклар» номли тўрт қисмли ҳужжатли филмимда бу олис мамлакатга очилаётган дарвозалар ва ундаги имкониятлар, ҳамда ҳаётнинг пасту баландликларини кўрсатишга уриндим. Шахсий фикрим, ундан иқтисодда, бизнес юритишда, таълим ва тадқиқотда, соғлиқни сақлашда, иш маданияти, ва умуман, маданиятда ўрганадиган жиҳатларимиз жуда кўп.

Японлар қонун-қоидани қаттиқ ҳурмат қилишлари, адолат ҳиссига содиқ яшашлари ва тартиб-интизомни севишларига гувоҳ бўлдим. Шахсга ҳурмат катта, ва бу ҳурмат баъзида ўзганинг ишига аралашмаслик ваъжи билан ҳатто ёлғизликка етаклаши мумкин.

Тобора кўп муҳожирлар келаётгани, хусусан, мусулмонлар сони ошаётгани билан туб япон турмуши андозалари қандай сақланиб қолиши ҳали очиқ савол. Айни дамда, аълочи ўзбек талабалари ва нуфузли компанияларда юқори лавозимларни эгаллаган муваффақиятли ўзбекистонликлардан ҳам японлар кўп нарсани ўрганишлари мумкин. Чунки кўп ҳолларда, бу ўзбекистонликлар ўз авлодининг энг яхши намоёндалари, энг яхши талабалар ва мутахассислар.

Япония уларни ўзига ром қилишда омадли бўлган.

Тўрт қисмли ҳужжатли филмимизни қуйида томоша қилинг:

Бизни ижтимоий тармоқларда ҳам кузатинг