सुनीता विल्यम्सचा अंतराळातून परतीचा प्रवास सुरू; कधी आणि किती वाजता उतरणार पृथ्वीवर?
फोटो स्रोत, Alamy
'ड्रॅगन' या स्पेसएक्सच्या अंतराळयानामधून भारतीय वंशांच्या अमेरिकन अंतराळवीर सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर यांच्या परती प्रवास सुरू झालाय.
आज (18 मार्च) भारतीय प्रमाणवेळेनुसार 10 वाजून 35 मिनिटांनी हे अंतराळयान इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशनहून वेगळं अर्थात अनडॉक केलं झालं.
ड्रॅगन या अंतराळयानाचं अनडॉकिंग अनेक गोष्टींवर अवलंबून होतं. यामध्ये अंतराळयान आणि रिकव्हरी टीमची तयारी, हवामान, समुद्राची परिस्थिती आणि इतरही अनेक कारणीभूत ठरणारे घटक समाविष्ट आहेत. नासा आणि स्पेसएक्स हे क्रू-9 च्या परत येण्याच्या वेळेलाच स्प्लॅशडाउन स्थानाची जागा निश्चित करतील.
सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर या दोन अंतराळवीरांनी 5 जून 2024 रोजी परीक्षणयान असलेल्या स्टारलायनरमधून आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाकडे झेप घेतली होती. तिथे आठ दिवस घालवल्यानंतर ते परतणार होते; मात्र, त्यांच्या अंतराळयानामध्ये बिघाड झाल्यामुळे हे दोघेही तिथेच अडकून पडले.
ड्रॅगनच्या परतीचं कसं आहे वेळापत्रक?
सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर 5 जून 2024 रोजी स्टारलाइनरमधून इंटरनॅशनल स्पेस सेंटरसाठी उड्डाण घेतलं होतं. तिथं 8 दिवसांसाठी गेलेले सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर तब्बल नऊ महिने अडकून पडले होते.
आता हे दोघेही आता परतणार असून त्यांच्या परतीच्या प्रवासाचं वेळापत्रक समोर आलं आहे.
18 मार्च सकाळी 08.15 वाजता – हॅच क्लोज (यानाचं झाकण बंद केलं जाईल)
18 मार्च सकाळी 10.35 वाजता - अनडॉकिंग (आयएसएस पासून वाहन वेगळं होईल)
19 मार्च 02.41 वाजता – डीऑर्बिट बर्न (पृथ्वीच्या वातावरणात यानाचा प्रवेश)
19 मार्च सकाळी 03.27 वाजता – स्प्लॅशडाउन (यान समुद्रात उतरेल)
19 मार्च सकाळी 05.00 वाजता - पृथ्वीवर परत येण्यासंदर्भात पत्रकार परिषद होईल
नासानं असं सांगितलंय की, हवामानाचा अंदाज घेऊनच स्प्लॅशडाऊनची जागा ठरवली जाईल. यान परत येण्याची ही अंदाजे वेळ आहे.
अंतराळ प्रवासात सर्वाधिक वेळ घालवणारी तिसरी महिला
भारतीय वेळेनुसार, 19 मार्च 2025 ला सुनीता विल्यम्स परतणार आहेत. त्यानुसार, अंतराळात सुनीता विल्यम्स यांनी एकूण 286 दिवस घालवलेले असतील.
या दौऱ्यासह अंतराळातील एकाच प्रवासामध्ये आंतरराष्ट्रीय स्पेस स्टेशनमध्ये सर्वाधिक वेळ घालवणारी तिसरी महिला अंतराळवीर ठरणार आहे.
याबाबत बोलायचं झालं तर सर्वात आघाडीवर क्रिस्टीना कोच यांचा क्रमांक आहे. त्यांनी अंतराळात 328 दिवस घालवले आहेत. तर दुसऱ्या क्रमांकावर पिग्गी विटस्न असून त्यांनी अंतराळात 289 दिवस घालवले आहेत.
अंतराळवीर फ्रँक रुबिओने आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकामध्ये एकाच वेळी जास्तीत जास्त 371 दिवस घालवले आहेत. अंतराळात जास्तीत जास्त दिवस घालवण्याबद्दल बोलायचंच झालं, तर पिगी व्हिएतनामने सर्वाधिक म्हणजेच 675 दिवस घालवले आहेत.
अंतराळात स्पेस वॉकच्या बाबतीत, सुसान हेल्म्स आणि जेम्स वोस यांनी एका वेळी 8 तास 56 मिनिटांचा सर्वांधिक काळ स्पेसवॉक केला आहे.
तर आजवरच्या एकूण स्पेसवॉकच्या बाबतीत सुनीता विल्यम्स पहिल्या स्थानावर आहेत.
सुनीता विल्यम्स यांनी आतापर्यंत नऊ वेळा स्पेसवॉक केलं असून त्यात या तिसऱ्या स्पेस वॉकचा समावेश आहे. या काळात त्यांनी 62 तास 6 मिनिटे स्पेसवॉकमध्ये घालवले आहेत.
फोटो स्रोत, X / @Space_Station
इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशनमधून निघून पृथ्वीवर परत येण्याच्या स्पेसएक्स क्रू 9 च्या प्रवासाचं पूर्ण लाईव्ह कव्हरेज नासातर्फे केलं जाणार आहे.
यासाठी सर्वात आधी पृथ्वीवर परतणारे अंतराळवीर - नासाचे निक हाग, सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर आणि रशियन कॉस्मोनॉट अलेक्झांडर गोर्बुनोव्ह हे SpaceX Dragon crew spacecraft मध्ये जातील आणि अंतराळ स्थानक आणि या यानामधला दरवाजा - hatch बंद होईल.
त्यानंतर undocking ची प्रक्रिया सुरू होईल आणि हे यान इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशनपासून विलग होईल. पृथ्वीच्या वातावरणात शिरल्यानंतर फ्लोरिडा जवळच्या समुद्रामध्ये ठराविक ठिकाणी हे यान कोसळेल. त्यानंतर रिकव्हरी टीम्स या कॅप्सूल्समधून अंतराळवीरांना बाहेर काढतील.
स्पेसएक्स क्रू 10 मोहीम काय आहे?
12 मार्चला ड्रॅगन स्पेसक्राफ्टद्वारे स्पेस एक्सचा क्रू 10 म्हणजे अंतराळवीरांचं दहावं पथक स्पेस स्टेशनच्या दिशेने झेपावेल, असं सांगण्यात आलं होतं. मात्र, तांत्रिक बिघाडामुळे ही मोहिम पुढे ढकलण्यात आली होती. नासाच्या फ्लोरिडामधल्या केनेडी स्पेस सेंटरमधून हा लाँच नियोजित आहे.
अंतराळ स्थानकातून अंतराळवीरांची ने-आण करण्यासाठी आता नासा स्पेस एक्स या इलॉन मस्क यांच्या खासगी अंतराळ कंपनीची यानं वापरतं आणि नासासाठीची ही स्पेस एक्सच्या ड्रॅगन स्पेसक्राफ्टची 11 वी मानवी मोहीम आहे.
त्यानंतर, हे यान अंतराळ स्थानकापासून विलग होईल आणि 16 ते 19 मार्चदरम्यान क्रू 9 मिशनच्या अंतराळवीरांसोबतच बोईंगच्या मोहीमेच्या अडकलेल्या दोन अंतराळवीरांनाही पृथ्वीवर परत घेऊन येईल, असे एकूण नियोजन आहे.
फोटो स्रोत, Getty Images
परतीच्या प्रवासात नासाचे अंतराळवीर निक हाग हे या यानाचे पायलट असतील आणि undocking पासून ते Splashdown म्हणजे समुद्रात कॅप्सूल उतरवण्यापर्यंतची प्रक्रिया ते हाताळतील. त्यांच्यासोबत सुनीता विल्यम्स, बुच विल्मोर आणि रशियन कॉस्मोनॉट अॅलेक्सांडर गॉर्बोनॉव्ह पृथ्वीवर या यानातून परततील.
स्पेस एक्सच्या यानाने सुनीता विल्यम्स पृथ्वीवर परततील तेव्हा आणखीन एक रेकॉर्ड त्यांच्या नावावर होईल. नासाचं स्पेस शटल, सोयुझ यान, बोईंग स्टारलायनर आणि स्पेस एक्स क्रू ड्रॅगन अशा चार वेगवेगळ्या स्पेस कॅप्सूल्समधून अंतराळ प्रवास केलेल्या त्या पहिल्या अंतराळवीर ठरतील.
फसलेली बोईंग स्टारलायनर मोहीम
विल्यम्स आणि विल्मोर यांनी 5 जून 2024 रोजी बोईंग स्टारलायनरच्या चाचणी मोहिमेसाठी उड्डाण केलं. ही मोहीम आठ दिवसांसाठीची होती. पण बोईंगच्या स्टारलायनर यानात तांत्रिक अडचणी निर्माण झाल्या. अंतराळयानाचे पाच थ्रस्टर खराब झाले.
अंतराळयानातील हेलियमही संपले. त्यामुळे, अंतराळयानाला जळणाऱ्या इंधनावर अवलंबून राहावं लागलं. याच कारणांमुळे दोन्ही अंतराळवीरांच्या परत येण्यास विलंब झाला.
शेवटी स्टारलायनर हे अंतराळवीरांना पृथ्वीवर परत आणण्यासाठी योग्य नसल्याचं ठरवण्यात आलं आणि या दोन अंतराळवीरांचा इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशनमधला मुक्काम वाढला. शेवटी बोईंग स्टारलायनर हे पृथ्वीवरून कॉम्प्युटरने नियंत्रित करून पृथ्वीवर परत आणण्यात आलं.
बोईंगच्या अंतराळवीरांना प्रतिस्पर्धी कंपनी स्पेसएक्सच्या अंतराळयानाने परत आणावं लागणं ही बोईंगसाठी नामुष्की आहे.
अंतराळ स्थानकातला वाढलेला मुक्काम आणि राजकारण
सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर यांच्या अंतराळातल्या वाढलेल्या मुक्कामाला दरम्यानच्या काळात राजकीय वळणही लागलं होतं. बायडन प्रशासनाने मुद्दामचं या अंतराळवीरांचं परतणं लांबणीवर टाकल्याचा आरोप अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प आणि इलॉन मस्क यांनी केला होता. याचदरम्यान बोलताना ट्रम्प यांनी सुनीता विल्यम्स यांचा उल्लेख - woman with wild hair असा केल्याने टीकाही झाली होती. या अंतराळवीरांना लवकरात लवकर परत आणण्याच्या सूचना आपण इलॉन मस्क यांना दिल्याचंही ट्रम्प म्हणाले होते.
पण ट्रम्प यांनी असं काही जाहीर करण्यापूर्वीच अंतराळवीरांना परत आणण्यासाठीचे निर्णय घेण्यात आलेले होते, असं नासाच्या अधिकाऱ्यांनी स्पष्ट केलं.
या लेखात सोशल मीडियावरील वेबसाईट्सवरचा मजकुराचा समावेश आहे. कुठलाही मजकूर अपलोड करण्यापूर्वी आम्ही तुमची परवानगी विचारतो. कारण संबंधित वेबसाईट कुकीज तसंच अन्य तंत्रज्ञान वापरतं. तुम्ही स्वीकारण्यापूर्वी सोशल मीडिया वेबसाईट्सची कुकीज तसंच गोपनीयतेसंदर्भातील धोरण वाचू शकता. हा मजकूर पाहण्यासाठी 'स्वीकारा आणि पुढे सुरू ठेवा'.
YouTube पोस्ट समाप्त, 1
इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशन 2030 आधीचनिवृत्त करावं असं विधान इलॉन मस्क यांनी केलं होतं, पण खुद्द सुनीता विल्यम्स यांनी याबद्दल नाराजी व्यक्त केली. ही जागा आता आपल्या सर्वाधिक कार्यक्षम टप्प्यात असल्याचं त्यांनी म्हटलं.
9 महिन्यांचा अंतराळातला मुक्काम हा अंतराळवीरांसाठी धोक्याचा आहे का, याचा त्यांच्या शरीरावर काय परिणाम होईल, याबद्दलच्या अनेक शंका व्यक्त करण्यात आल्या होत्या. पण आपल्यासाठी हा वाढीव मुक्काम म्हणजे दुर्मिळ संधी असल्याचं या दोन्ही अंतराळवीरांनी म्हटलं होतं. अंतराळातल्या सगळ्याच गोष्टी आपण खूप मिस करू, असं सुनीता विल्यम्स यांनी ISS ची सूत्रं देताना म्हटलंय.
या लेखात सोशल मीडियावरील वेबसाईट्सवरचा मजकुराचा समावेश आहे. कुठलाही मजकूर अपलोड करण्यापूर्वी आम्ही तुमची परवानगी विचारतो. कारण संबंधित वेबसाईट कुकीज तसंच अन्य तंत्रज्ञान वापरतं. तुम्ही स्वीकारण्यापूर्वी सोशल मीडिया वेबसाईट्सची कुकीज तसंच गोपनीयतेसंदर्भातील धोरण वाचू शकता. हा मजकूर पाहण्यासाठी 'स्वीकारा आणि पुढे सुरू ठेवा'.
YouTube पोस्ट समाप्त, 2
अंतराळातल्या या वाढीव मुक्कामात बोईंगच्या मोहीमेच्या या दोन अंतराळवीरांनी अंतराळस्थानकातल्या क्रू 9 मिशनसोबत अनेक प्रयोग केले, स्पेसवॉक केले, अंतराळात रोपं उगवण्याचा प्रयोगही केला.
अंतराळात राहण्याचे शरीरावर परिणाम
पृथ्वीवर परतल्यानंतर अंतराळवीरांना कदाचित लगेच चालता येणार नाही, कारण गुरुत्वाकर्षणाशिवाय राहण्याची सवय झालेल्या शरीरासाठी हा मोठा धक्का असेल. शिवाय अंतराळ मुक्कामाचा परिणाम म्हणून हाडं ठिसूळ होत जातात, स्नायूंवरही याचा परिणाम होतो.
अंतराळामध्ये दीर्घ काळ राहण्याचा अंतराळवीरांच्या शरीरातील स्नायू, मेंदू, डोळे यांवर परिणाम होतो.
अमेरिकेचे अंतराळवीर फ्रँक रुबिओ यांच्या अंतराळातल्या दीर्घ वास्तव्याचा त्यांच्या शरीरावर कसा परिणाम झाला, याचा सखोल अभ्यास करण्यात आला. व्यायामाची मोजकी साधनं वापरून अंतराळात व्यायाम करण्याचा शरीरावर कसा परिणाम होतोय, हे तपासण्यासाठीच्या प्रयोगामध्ये सहभागी झालेले ते पहिले अंतराळवीर होते.
पृथ्वीच्या कक्षेबाहेर पडत चंद्रापेक्षाही दूर अंतरावरच्या अंतराळ मोहिमांसाठी ही माहिती महत्त्वाची ठरेल. कारण मंगळावर मानवी अंतराळमोहीम काढायची झाल्यास सध्याच्या आकडेवारीनुसार मंगळावर जाऊन परत येण्यासाठी साधारण 1100 दिवस - 3 वर्षांपेक्षाही जास्त काळ लागण्याचा अंदाज आहे. मंगळावर हे अंतराळवीर ज्या यानाने जातील ते इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशनपेक्षा बरंच लहान असेल. याचा अर्थ अंतराळवीरांना व्यायाम करण्यासाठी लहान, कमी वजनाची उपकरणंच नेता येतील.
शरीरावर सगळ्यात मोठा परिणाम होतो - गुरुत्वाकर्षण नसल्याचा. गुरुत्वाकर्षाची ओढ नसल्याने हाता-पायाच्यां स्नायूंचं प्रमाण आणि हाडांची घनता कमी व्हायला लागते. ताठ उभं राहता येण्यासाठी - Posture नीट राखण्यासाठी ज्या स्नायूंची आपल्याला मदत होत असते, ते आपल्या पाठीचे, मानेचे, पोटऱ्या आणि मांडीचे स्नायू यांवर सगळ्यात जास्त परिणाम होतो. मायक्रो ग्रॅव्हिटीमध्ये या स्नायूंना कामच राहत नाही आणि ते कमकुवत व्हायला लागतात.
या लेखात सोशल मीडियावरील वेबसाईट्सवरचा मजकुराचा समावेश आहे. कुठलाही मजकूर अपलोड करण्यापूर्वी आम्ही तुमची परवानगी विचारतो. कारण संबंधित वेबसाईट कुकीज तसंच अन्य तंत्रज्ञान वापरतं. तुम्ही स्वीकारण्यापूर्वी सोशल मीडिया वेबसाईट्सची कुकीज तसंच गोपनीयतेसंदर्भातील धोरण वाचू शकता. हा मजकूर पाहण्यासाठी 'स्वीकारा आणि पुढे सुरू ठेवा'.
YouTube पोस्ट समाप्त, 3
अंतराळातल्या दोन आठवड्यांच्या वास्तव्यानंतरच Muscle Mass अगदी 20% कमी होतं आणि दोन ते सहा महिन्यांच्या वास्तव्यामुळे ते 30% कमी होऊ शकतं.
यासोबतच शरीरातल्या सांगाड्यावर - हाडांवरही पृथ्वीसारखा कामाचा ताण नसतो. त्यामुळे हाडं ठिसूळ होऊ लागतात आणि त्यांच्यातली शक्ती कमी होते. सहा महिन्यांच्या काळात अंतराळवीरांच्या शरीरातलं 10 टक्क्यांपर्यंतचं Bone Mass कमी होतं. पृथ्वीवर राहणाऱ्या ज्येष्ठ नागरिकांसाठी हेच प्रमाण दरवर्षी 0.5 - 1% असतं. यामुळेच अंतराळवीरांना फ्रॅक्चर होण्याचं प्रमाण वाढतं आणि ते भरून येण्यासाठी जास्त काळ लागतो. पृथ्वीवर परतल्यानंतर शरीरातली हाडं पूर्णपणे पहिल्यासारखी व्हायला चार वर्षं लागू शकतात. यासाठीच अंतराळवीर स्पेस स्टेशनमध्ये असताना रोज अडीच तास व्यायाम करतात आणि चांगला आहार घेण्याचा प्रयत्न करतात.
अंतराळात गुरुत्वाकर्षण नसल्याने या अंतराळवीरांचा कणा प्रसरण पावतो आणि त्यांची उंची थोडीशी वाढतेही.
