U Rwanda rwikuye mu muryango wa CEEAC rushinja kuba 'igikoresho cya RDC'

  • Umwanditsi, Didier Bikorimana
  • Igikorwa, BBC Gahuzamiryango

Leta y'u Rwanda ivuga ko yikuye mu muryango w'ubukungu w'ibihugu by'Afurika yo hagati (Communauté Économique des États de l'Afrique Centrale, CEEAC), ishinja guhinduka "igikoresho" cya Repubulika ya Demokarasi ya Congo, ku bufatanye n'"ibihugu bimwe binyamuryango" itavuze.

U Rwanda ruvuga ko uko gutandukira kongeye kwigaragaza mu nama isanzwe ya 26 ya CEEAC yabaye ku wa gatandatu i Malabo mu murwa mukuru wa Guinée équatoriale.

Itangazo rya minisiteri y'ububanyi n'amahanga rivuga ko muri iyo nama "uburenganzira bw'u Rwanda ku buyobozi [bw'umuryango] busimburanwaho, nkuko buteganywa mu ngingo ya 6 y'amasezerano, bwirengagijwe ku bushake kugira ngo hakurikizwe itegeko rya RDC".

Umuvugizi wa leta ya RDC Patrick Muyaya yavuze ko u Rwanda "ntirushobora gukomeza guhonyora ku bushake amahame ashinga [agenga] imiryango yacu yo mu karere ubundi ngo rushake kuyiyobora".

Mu butumwa yatangaje ku rubuga nkoranyambaga X, Muyaya yongeyeho ko icyo cyemezo "kitari cyarigeze kibaho mbere" cya CEEAC cyo kwima u Rwanda ubuyobozi bw'uwo muryango "gikwiye kubera urugero indi miryango yo mu karere rwo gufata umurongo ukomeye kurushaho ku Rwanda" kubera "ubushotoranyi" bwarwo.

Nta cyo CEEAC yahise itangaza ku mugaragaro ku birego bya Kigali.

DRC, ONU, n'ibihugu byinshi byo mu burengerazuba bw'isi bashinja u Rwanda gufasha umutwe w'inyeshyamba wa M23 urwanya ubutegetsi bwa Kinshasa, wafashe imijyi ya Goma na Bukavu n'ibice byinshi mu burasirazuba bw'igihugu, bukungahaye ku mabuye y'agaciro. U Rwanda rurabihakana.

Amakuru avuga ko muri iyo nama umuryango wa CEEAC wongeye gusaba u Rwanda gukura ingabo zarwo ku butaka bwa DRC.

Radio RFI y'Abafaransa yatangaje ko muri iyo nama hemejwe ko Guinée équatoriale yongererwa undi mwaka umwe w'ubuyobozi bw'uwo muryango kubera ubushyamirane buri hagati y'u Rwanda na DRC.

Iyo nama yari yitabiriwe n'abaperezida b'ibihugu birindwi muri 11 bigize uwo muryango, nkuko RFI yabitangaje. RFI isubiramo amagambo y'itangazo risoza iyo nama rigira riti:

"Inama yimuriye ikindi gihe guha Repubulika y'u Rwanda ubuyobozi busimburanwaho bwa perezida uriho ubu w'umuryango bityo ifata icyemezo cyo kugumishaho Nyakubahwa [Teodoro] Obiang Nguema Mbasogo nka perezida uriho ubu w'uyu muryango mu gihe cy'inyongera cy'umwaka umwe."

Itangazo rya leta y'u Rwanda ryibutsa ko mbere rwari rwarandikiye ibaruwa uwari umukuru w'umuryango w'Ubumwe bw'Afurika rwamagana "ihezwa [ikumirwa] rinyuranyije n'amategeko" mu nama ya 22 y'uwo muryango yabereye i Kinshasa mu 2023 ubwo wari uyobowe na DRC.

Mu kiganiro nyuma yagiranye na televiziyo y'u Rwanda mu ijoro ryo ku cyumweru, Minisitiri w'ububanyi n'amahanga Olivier Nduhungirehe yavuze ko icyo gihe intumwa y'u Rwanda – uwari minisitiri w'ububanyi n'amahanga – yangiwe gufata ijambo.

Iryo tangazo ryongeraho riti: "Uguceceka no kutagira igikorwa byakurikiyeho byemeza ukunanirwa kw'uyu muryango [wa CEEAC] kwo gutuma amategeko yawo bwite yubahirizwa."

Ibiro ntaramakuru AFP byasubiyemo amagambo y'umwe mu bari bari muri iyo nama yo ku wa gatandatu utifuje ko izina rye ritangazwa, avuga ko intumwa za DRC zari zavuze ko zitaba zikigiye mu Rwanda kwitabira ibikorwa by'uwo muryango – igihe zaba zakirwa n'u Rwanda nk'urwari kuba umuyobozi mushya wa CEEAC. BBC Gahuzamiryango ntiyashoboye kubigenzura mu buryo bwigenga.

U Rwanda rwamaganye umuryango wa CEEAC ruvuga ko udakurikiza amategeko yawo bwite awugenga. "Ku bw'ibyo, u Rwanda nta mpamvu n'imwe rubona yo kuguma mu muryango ufite imikorere ubu inyuranye n'amahame yawo n'akamaro kawo."

Muri iyo nama y'abakuru n'ibihugu na za leta (guverinoma), u Rwanda rwari ruhagarariwe na Minisitiri w'intebe Édouard Ngirente na Minisitiri w'ububanyi n'amahanga Olivier Nduhungirehe, mu gihe DRC yari ihagarariwe na Perezida Félix Tshisekedi.

Mu bundi butumwa yatangaje ku rubuga X, Minisitiri Nduhungirehe yavuze ko nubwo ibihugu byombi bikomeje kuba muri gahunda zinyuranye zigamije amahoro mu burasirazuba bwa DRC, ubutegetsi bwa Kinshasa "bukomeje kwiriza [guteza ubwega] mu miryango yose yo mu karere na mpuzamahanga [aho] bushinja u Rwanda ubupfapfa bwabwo bwite, ntiriwe mvuga kwiriza [kwabwo] kugira ngo rufatirwe ibihano".

Umuryango wa CEEAC wari usanzwe ugizwe n'ibihugu 11, ari byo u Burundi, Angola, Cameroun, Centrafrique, Tchad, DRC, Repubulika ya Congo (Brazzaville), Guinée équatoriale, Gabon, São Tomé-et-Principe, n'u Rwanda ubu rwawikuyemo.

U Rwanda rwari mu bihugu binyamuryango shingiro ubwo umuryango wa CEEAC washingwaga mu mwaka wa 1983, ruri kumwe n'ibihugu birimo nk'u Burundi na Zaïre (RDC y'ubu) byo mu muryango wa CEPGL, nubwo CEEAC yamaze imyaka myinshi idakora kubera ibibazo birimo n'iby'amikoro n'intambara mu karere k'ibiyaga bigari, nkuko ONU ibivuga.

Si ubwa mbere u Rwanda rwikuye muri uyu muryango ugamije guteza imbere kwishyira hamwe kw'akarere, n'iterambere ry'ubukungu n'imibereho mu bihugu binyamuryango.

Mu 2007 na bwo rwari rwawuvuyemo mu "kwirinda kugongana kw'ubunyamuryango [bwarwo] mu miryango myinshi yo mu karere", nkuko ikinyamakuru the New Times kibogamiye ku butegetsi bw'u Rwanda cyabitangaje. Muri uwo mwaka ni bwo rwinjiye mu muryango w'Afurika y'uburasirazuba (EAC).

Rwongeye kwemererwa gusubira muri CEEAC nyuma y'imyaka umunani mu 2015, mu nama yabereye i N'Djamena muri Tchad, ruwusubiramo ku mugaragaro mu 2016.